สุภาษิตไทย หมวด ก

* กรุงศรีอยุธยาไม่สิ้นคนดี

สำนวนสุภาษิตนี้ หมายถึงเมื่อถึงคราวบ้านเมืองนั้นๆถึงคราวยากลำบาก ก็ยังเหลือคนดีมีความสามารถมาช่วยกอบกู้สถานการณ์ช่วยเหลือให้ผ่านพ้นไปได้

ที่มาของสำนวน คาดว่าน่าจะมาจากสมัยกรุงศรีอยุธยาจริงๆ เนื่องจากปรากฏหลักฐานในสภาพขุนช้างขุนแผนด้วยว่า “คนดีไม่สิ้นอยุธยา” ในตอนเถรกวาดแก้แค้นพลายชุมพล

* กลิ้งครกขึ้นภูเขา

สำนวนสุภาษิตนี้  ”กลิ้งครกขึ้นภูเขา” นั้นหมายถึง เรื่องที่กำลังจะทำนั้นจะทำให้สำเร็จนั้นทำได้ยากลำบาก ต้องใช้ความพยายามและความสามารถอย่างมาก เปรียบเสมือนการ กลิ้งครกขึ้นภูเขา

ที่มาของสำนวน  ส่วนสำนวนที่ว่า “เข็นครกขึ้นภูเขา” นั้นจริงๆแล้วไม่ถูกต้องเพราะต้องใช้คำว่า “กลิ้งครก” ไม่ใช่ “เข็นครก”

* กว่าถั่วจะสุกงาก็ไหม้

สำนวนสุภาษิตนี้ หมายถึงลักษณะของการทำงานที่มีความรีรอลังเลใจ ทำให้แก้ไขปัญหาได้ไม่ทันท่วงที เมื่อได้อย่างหนึ่งแล้ว แต่กลับต้องเสียอีกอย่างหนึ่งไป

ที่มาของสำนวน มาจากการคั่วถั่วกับงาในกระทะเดียวกัน ถั่วเป็นของสุกช้างาสุกเร็ว หากมัวรอไห้ถั่วสุก งาก็ไหม้ไปซะก่อน

* กินที่ลับขับที่แจ้ง

สำนวนสุภาษิตนี้ การได้ประโยชน์กันในที่ลับไม่มีใครรู้ แต่ต่อมามีการขัดข้องกันจึงนำเรื่องที่เคยทำนั้นมาเปิดเผยให้หลายๆคนรับรู้ มักใช้ในเชิงชู้สาว

ที่มาของสำนวน เปรียบเปรยได้กับการกินอาหารในที่ส่วนตัวไม่มีใครเห็น แต่เมื่อเวลาถ่ายกลับถ่ายในที่มีคนเห็นมากมายซึ่งเป็นการทำที่ไม่ดี

อีกสำนวนหนึ่งที่เห็นบ่อยและมีความหมายเดียวกันก็คือ “กินที่ลับไขที่แจ้ง”

* กินน้ำใต้ศอก

สํานวนสุภาษิตนี้ หมายไปในทางที่ว่าถึงจะได้อะไรสักอย่างก็ไม่เทียมหน้าหรือไม่เสมอหน้าเขา เช่นหญิงที่ได้สามี แต่ต้องตกไปอยู่ในตำแหน่งเมียน้อย ก็เรียกว่า “กินน้ำใต้ศอกเขา”

ที่มาของสํานวน คนในสมัยก่อนอธิบายว่า คนหนึ่งเอาสองมือรองน้ำมากิน มากิน อีกคนหนึ่งรอหิวไม่ไหวเลยเอาปากเข้าไปรองน้ำที่ไหลลงมาข้อศอก ของคนกอบน้ำกินนั้นเพราะรอหิวไม่ทันใจ

* กำขี้ดีกว่ากำตด

สำนวนสุภาษิตนี้ หมายถึงการที่คนๆนั้นจะเลือกสิ่งที่มีมูลค่าหรือคุณค่าน้อยว่าแต่ว่าจะได้ แน่ๆ ดีกว่าการเลือกสิ่งที่มีคุณค่าหรือมูลค่าสูงกว่า แต่ยังมีความไม่แน่นอนในการได้มาของสิ่งนั้นๆ หรือสื่ออีกความหมายหนึ่งคือ ได้อะไรมาบ้างแน่ๆ ดีกว่าความหวังสูง แต่อาจจะไม่ได้อะไรเลย

ที่มาของสำนวน เปรียบเปรยจาก การกำขี้นั้นยังเป็นสิ่งที่จับต้องได้ แต่ตดนั้นไม่สามารถที่จะจับต้องได้

* กินบนเรือน ขี้รดบนหลังคา

สํานวนสุภาษิตนี้ หมายถึงคนที่เนรคุณคนเปรียบได้กับคนที่อาศัยพักพิงบ้านเขาอยู่แล้ว คิดทำมิดีมิชอบให้เกิดขึ้นภายในบ้านนั้น ทำให้เจ้าของบ้านที่ให้อาศัยต้องเดือดร้อน

ที่มาของสํานวน  มาจากที่คนโบราณเอาลักษณะของแมวที่ไม่ดี คือกินแล้วถ่ายไม่เป็นที่ โดยขึ้นไปขี้บนหลังคาให้เป็นที่สกปรกเลอะเทอะเพราะคนสมัยก่อนต้องการให้ หลังคาสะอาดเพื่อรองน้ำฝนไว้กิน จึงเอาแมวที่ทำไม่ดีนี้ มาเปรียบเทียบกับคนชั่วที่ไม่รู้จักบุญคุณคน

* กินปูนร้อนท้อง

สํานวนสุภาษิตนี้ เปรียบเหมือนคนเมื่อทำความผิดแล้วเกรงว่าคนอื่นจะจับความผิดของตนได้ อันที่จริง เฉยไว้ก็ไม่มีใครรู้แต่กลับแสดงอาการพิรุธออกมาให้เห็นก่อนที่คนอื่นจะรู้

ที่มาของสํานวน เกิดจากการที่คนเราเอาปูนมาล่อให้ตุ๊กแกกินเข้าไป ซึ่งเมื่อมันกินมันจะมีอาการเมา งัวเงีย ส่งเสียงร้องแก้กๆ ซึงพอคนฟังก็เหมาเอาว่าเป็นเพราะมันร้อนท้อง

* กินน้ำเห็นปลิง

สํานวนสุภาษิตนี้ หมายถึงการจะทำสิ่งใดๆอยู่แล้ว แต่ไปเจออะไรที่ไม่ไว้วางใจ จึงไม่ทำสิ่งนั้นๆต่อให้จบ

ที่มาของสํานวน เปรียบเปรยถึงคนที่จะกินน้ำในแก้วที่ตักมาจากบ่อ แต่เผอิญเหลือบไปเห็นน้ำในบ่อมีปลิงอยู่ ก็เกิดอาการรังเกียจไม่อยากกินน้ำในแก้วนั้นแล้ว

* เก็บเบี้ยใต้ถุนร้าน

สํานวนสุภาษิตนี้ หมายความว่าถึงจะทำงานเล็กใหญ่ หรือค้าขายอะไรก็ตาม ก็พยายามค่อยๆ ทำให้ดีขึ้นแม้เล็กน้อยๆ เมื่อรวมกันและใช้เวลาก็จะทำให้การงานนั้นเห็นผลเป็นรูปเป็นร่างขึ้นมาได้

ที่มาของสํานวน “เบี้ย”ในสมัยก่อนเป็นพวกหอยชนิดหนึ่งเรียกว่า “เบี้ยจั่น” ใช้เป็นเงินแลกเปลี่ยนซื้อของได้ แต่มีราคาต่ำแปลตามตัวอักษรนี้ก็ว่าเก็บเบี้ยที่ตกอยู่ตามใต้ถุนร้าน หรือแผงลอยวางของขายซึ่งตกหล่นอยู่บ้าง เพราะมีการซื้อขายแลกเปลี่ยนเบี้ยกับของโดยไม่เห็นว่าจะเป็นเบี้ยมีราคาต่ำ

 * เกลียดขี้ขี้ตาม เกลียดความความถึง

สํานวนสุภาษิตนี้ หมายถึง การที่คนเราเกลียดสิ่งไหนแล้วมักจะได้สิ่งนั้น เปรียบได้กับหญิงสาวไม่ชอบผู้ชายที่เจ้าชู้ แต่ต่อมาก็ได้สามีที่เจ้าชู้ในที่สุด

ที่มาของสํานวน  ไม่ทราบที่มาแน่ชัด

* เกลียดตัวกินไข่ เกลียดปลาไหลกินน้ำแกง

สํานวนสุภาษิตนี้ หมายความไปในทางที่ว่าเกลียดตัวเขาแต่อยากได้ผลประโยชน์จากเขา หรือของๆเขา เช่น คนหนึ่งปากบ่นว่าไม่ชอบเขา แต่เมื่อเขาให้ของมาก็รับไว้

ที่มาของสํานวน  บางคนเกลียดปลาไหลในรูปร่างของมัน แต่เมื่อเอามาแกง น้ำแกงมีรสหอมก็กินน้ำแกง

* แกว่งเท้าหาเสี้ยน

สํานวนสุภาษิตนี้ หมายถึงคนที่เข้าไปยุ่งเรื่องของคนอื่นทั้งๆที่ไม่จำเป็น จนทำให้ตัวเองนั้นเดือนร้อน

ที่มาของสํานวน เปรียบเปรยถึงการนำเท้าเปล่าของตนเอง ไปแกว่งในพื้นดินจนเท้าตัวเองถูกเสี้ยนตำ

* ไก่กินข้าวเปลือก

สํานวนสุภาษิตนี้ ถ้าพูดให้เต็มความก็ต้องพูดว่า “ตราบใดที่ไก่ยังกินข้าวเปลือกอยู่ ตราบนั้นคนเราก็ยังอดกินสินบนไม่ได้” หมายถึงนิสัยลึกๆของคนนั้นยังไงก็ชอบที่จะรับสินบน

ที่มาของสํานวน เข้าใจว่าเป็นคำพังเพยของจีนเอามาใช้เป็นภาษาของเขาก่อน แล้วไทยเราเอามาแปลเป็นภาษาไทย มีใช้กันอยู่มากในสมัยก่อนๆ

* ใกล้เกลือกินด่าง

สํานวนสุภาษิตนี้ สิ่งที่หาได้ง่ายหรืออยู่ใกล้ตัวที่มีคุณค่ากว่ากลับไม่เอา  แต่กลับไปเอาสิ่งที่อยู่ไกลหรือหายากแต่มีคุณค่าด้อยกว่ามาใช้

ที่มาของสํานวน เปรียบเหมือน การหาเกลือหาง่ายกว่าด่าง แต่กลับไปหาด่างมากิน